“Mâmâ, ika na bahala ki bunso,” kurahaw ni tatay sa dakulang harong.
“Sige, ingat kamo.” An simbag hali sa laog kan harong.
Pighihiling ko sinda mama asin tatay na paparayong nakatalikod. Dae na man lang sinda nagsalingoy sako. Narisa kuta na ninda na gusto kong mag-iba sainda sa huring asin pugol na pakiolay. Dawa aram ko na dae sinda madadara sa hibi, balingaw, asin paglitong ko, tuod na ako maghibi, magbalingaw, asin maglitong na minsan logod dae ko na aram kun ano an gusto o hagad ko.
May nagluwas hali sa dakulang harong. Si mâmâ, may darang sigid na gihoy. Sya an ina ni tatay. May sisenta anyos na siguro si mâmâ, balo na. Pigsabat ko asin kinua an kamot na itinangko ko sa angog ko. Nagsosolo lang sa harong si mâmâ. Sabi ni tatay, maisog si mama, dae natatakot miski solo sana sa harong.
“Mâ, anong kakanon?” Enda man ta pagkatapos ko maghibi, hanap ko tulos kakanon. Nakakagutom man talaga an pagbalingaw, huna lang ninda.
“Sa lamesa, may balisuso duman.”
Kaskas akong nagpalaog sa harong. Puro kahoy an harong ni mâmâ. Bago makalaog, masakat sa hagyanan na nagraragitnit kada lakdang. May sarong tangga ngani sa tahaw na tagilid na. Sirip an sirong kan harong sa tagilid na tangga. Madiklom an sirong, may pirang siyo na naghahanap nin matutuka. Kan madangog an pagsakat ko, nagdaralagan sa kadikloman kan sirong. Pagkasakat, mahihiling na an sala sa wala. Sa tuo, an mga tsinelas kan mga tawo na nasa laog kan harong. Yaon palan si manoy Maning asin manoy Lino. Sa tungod kan hagyanan an lanob na may mga retrato kan mga kamagurangan ni mâmâ. Nakangirit pa dawa mga gadan na. Sa likod kan lanob, an kwarto ni mâmâ. Pirming sarado an pintuan na tinatahuban kan pink na kurtina. Mahiwas an sala ni mâmâ. Hiling-hiling an tinampo sa luwas asin an bulod Isarog na nasa harayo. Dakula kaya an bintana na tinutulod mi lang kun bubukason. May mga nawawarang tisa sa bintana ta ginagamit ming panggira sa kikian. Magayon kaya an gira kaini. Enda ko kun nagmamangno si mâmâ kan mga nawawarang tisa sa bintana.
“Bunso, tadai si manoy Lino mo. Turog pa kaya,” pakurahaw na tugon ni mâmâ na nawalat ko sa baba.
Masiram an balisuso na luto ni mâmâ. Duwa lang na balisuso an kinakan ko. Pagkahugas ko nin kamot, nagluwas naman sa kwarto si manoy Lino, an dose anyos na primerong pinsan ko. Padiklom na sa luwas. Kaya pinailaw ni manoy Lino an fluorescent pero dae naglaad.
“Hamag na Casureco ni, mayo na naman kuryente.” Pagkahiling sako biglang , “Ow, may bisita kita. Hala, mayong kuryente,” Patakot sako ni manoy Lino. Yaon naman si mâmâng Aring kasunod nya si manoy Maning na basa-basa sa ganot palaog sa harong hali sa pagbabasketbol. Diretso ini sa kwarto na kataid kan kwarto ni mâmâ.
Si mâmâ diretso man sa cabinet. May kinuang gasera asin nilaag sa lamesa kun saen nagkakakan nin balisuso si manoy Lino. Dinukot ni mama an posporo sa bestida. Sinibritan ini asin naglaad na an palibot.
Paborito kong pwesto an dakulang bintana sa sala. Tānaw an bulod Isarog. Maray pa an Isarog ta dae ako binabayaan.
“Haah!” pakuban ni manoy Maning sako.
“Ay, lintian na ini! Pumundo na kayan,” saribad ni mama ta sya an nakubanan. Nagngiririt sinda manoy Lino asin Maning sa reaksyon ni mâmâng Aring. Biglang nagrani si manoy Maning ki mama asin kinugos ini. “Si mâmâ man daw.”
“Pumundo na baya Manuel ta iiniton ta an maluto,” padulag na sinabi ni mâmâ pasiring kusina, sa may likod kan dakulang harong.
Magtugang sinda manoy Maning asin Lino. Parehong sugot sako pati ki mâmâ alagad dae ko man iniintindi. Mas click an sugot ninda ki mâmâ. Sinda kaya an mga matuang makuapo ni mâmâ kaya nakakaarog sinda kayan. Kun magsuba, grabe ki mâmâ.
Atenista si manoy Maning. Arog man kan ama nya na si uncle Eddie. Si manoy Lino, magiging atenista man sa laraogan. Si tatay, iyo man. Malamang masunod man ako. Dae ko aram alagad maogma ako pag nadagos ako sa pag-eskwela sa Ateneo.
May narisa kaya ako ki tatay, sa tiyo ko asin ki manoy Maning. Gabos maogmang kaibahan, masinuba, maistorya, magalang asin may pagmakulog asin mapinadangat sa mga kamagurangan.
Mala si manoy Maning uto sa kusina. Kaistoryahan si mâmâ. Dangog ko pa an ngirit ni mâmâ asin manoy Maning. Padagos man sa pagkakan balisuso si manoy Lino sa lamesa.
Sa luwas, padikit na an mga tawo sa tinampo. Sa isip ko, hinahalat ko pag-abot ninda mama asin tatay.
“Hoy bunso, dae daw mauli an tatay mo kaya dae ka na magparahalat dyan. Baka iba an mahiling mo dyan. Hala!” sugot ni manoy Lino.
Nagsusurom-surom na. Halos dae ko na mahiling an Isarog. Madiklom na an palibot. Mga gasera asin kandila lang an nagtataong liwanag sa mga harong.
“Karakan na kita!” May darang sarong bandihadong maluto si manoy Maning. Kasunod nya si mâmâ na an dara gasera.
“Hoy Lino, kua na daw mga plato asin tubig. Amay kita maturorog ngonian.”
Mientras na nagkakan kami, si manoy Maning an bangko sa iristoryahan. Maogmang magdangog sa mga istorya nya. Garo si mâmâ. Nakua siguro ni manoy Maning an talento sa pag-istorya ki mâmâ.
“Si mâmâ naman mag-istorya,” suhestiyon ni manoy Maning. Dae lang naggirong si mâmâ. Pighiling kami saro-saro. Mas haloy lang si hiling sako. Nagkurutob-kutob an daghan ko. Saka.
“Sige, tapuson na muna nindo an pagkakan.”
Eksakto man sarong hungit na lang ako asin tapos na. Kanya-kanya kaming dara nin plato duman sa banggirahan. Tapos balik tulos sa lamesa.
Kinua ni mâmâ an sarong gasera asin hinayop. “Hooo. Yan tipid kita sa gas.”
“Lino, pintui na daw an pwertahan sa atubangan. Manuel, ika man sa likod.” Kan mayo na an duwa, pighiling giraray ako ni mâmâ. Garo nagdaralagan an mga kino sa daghan ko pasiring sa tulak. Pagmate ko naglalataw-lataw ako sa diklom.Pirmi na lang pagmaistorya na si mâmâ.
Mientras na nag-iistorya na si mama, nasisiripan ko an dakulang bintana sa sala. Bukas pa. Duman naghahali an duros na nagpapabayli sa laad kan gasera. Malipot an duros hali sa bintana na to. Isip ko pwede maglaog an siisay man sa bintana miski halangkaw ini hali sa luwas. Garo ngani may namamate na akong nagsisirip sako sa labot kan bintana na kunuanan mi nin tisa. Pighihiling lang ako. May mapulang mata. Naghahalat tiempo. Aram ko.
