Aram sa lugar mi na an ama ko sarong carpintero. Sarong profesion na may kakayahan na magtransformar nin bagay para maging capakipakinabang o magcrear nin magagayon na bagay hali sa simpleng ginicanan.
Nagcacaigwang forma an cada caputan nia. Ining kakayahan dae lang limitado sa saiyang mga camot. May paagi man an saiyang mga tataramon para iforma man an buhay can nagdadangog saiya, orog na an saiyang familia. Siring man sa saiyang mga gibo sa camot na may darang kamanungdanan, sa saiyang mga tataramon may darang adal sa mawot na magdangog caini.
‘Yan si Tatay. Miski nagretiro na, nasisibot pa man giraray an isip asin camot sa pagpakaray can harong mi na dae matapos tapos an patrabaho. Garo baga sarong mission na nia sa saiyang buhay asin familia an mahiling an harong nia tapos siring sa pangitorogan nia na mahiling kami tapos gabos sa pag-adal.
May sugot ngani kayan, nagpaparatrabaho daa an carpintero para sa ibang harong, pero an sadiring harong nangangaipuhan man nin siring na trabaho. May gira nin katibaadan an sugot na iyan.
Mamondong sasabihon ko na parejas na dae nia na mahihiling na matapos an harong asin an mga aki nia sa pag-adal.
Kasurung-taon sa bulan can pagcelebrar nia can cumpleaño, ininvitar ako ni Tatay na magbisekleta kami pasiring sa baliong salog. Mawot niang visitahon an daga na winalat saiya can ina nia. Saro pa, may aqui siang naca-agom asin naca-istar na sa baliong salog.
Sa edad na sitenta y uno, si Tatay nahilig sa bisecleta para sa ejersecio nia. May rayuma kaya. Mas narayray daa pagmate nia pagnakaka-ejersecio cia.
Aldaw na Domingo kaidto. Nagsubli akong bisekleta sa amaon ko dangan nagderecho na pasiring sa baliong salog. Nagsunod si Tatay.
“Luway-luway sana kita, Noy.”
Miling carpintero, aram nia na an tamang “pacing,” para magconservar nin kusog asin tama lang sa oras. Mala ta garo sana naglalakaw an kaskas can pedal mi. Apisar joven pa ako, napupungot ako sa dalagan mi. Mga alas siete nin aga pa lang kaidto. May sirang na an saldang alagad presco pa an huyop can duros na nagsasabat sa pisngi ko. Iba talaga an duros Maylaud.
Nahiling ko an tamang “pacing” ki Tatay. Pagbakante sa oras asin nasa harong sana, namansayan ko cun pano ini magkatam. Enot papatagilidun an kahoy asin sisiripun nin sarong mata an ibabaw. Tapos, ihihigda na an kahoy saka kakatamon. Luway-luway na pag-idot can katam sa ibabaw. Saka sisiripun giraray. Mga nagkakapirang beses ini ginigibo nia. Binabaliktad, ino-utro. Luway-luway na pigninipisan an kahoy hasta magin lapat sa sukol nia.
Pag-abot ko sa highway, nakadangog akong kurahaw sa likod.
“Sa gilid sana kita, Noy.”
Arog can ibang carpintero, tuninong asin simple lang magtrabaho si Tatay. Cun mapuepuede, dae matahaw para ibandera an saiyang trabaho. Mas gusto nia an magtrabaho sana nin mayong gayong pataranta.
Aram ni Tatay an manonongod na trabahohon. Dangan gigibohon nia an manonongod susog sa napag-olayan. Pagnaandam na an gabos, mga “tools” na lang an madadangog. Senyales na nagpupuon na an trabaho saen man na gilid na puede trabahohan.
“Hapit kita ki Mama.”
Saro sa nanudan ko ki Tatay iyo an importancia can familia. Can dos mil dos nagadan si Mama, ina ni Tatay. Bilang iyo an matuang aki na lalaki, an bilog na pagbisto asin pagrespeto sa ina nahiling ko ki Tatay. Ako bilang bunso sa mga lalaking magturugang, siring man kayan an dinakulaan ko na paghiling sa ina co.
Sa atubangan can lulubngan puminundo asin nagpamibi. Inarog ko man ginibo nia. Dangan nagluwas na kami sa camposanto, derecho sa baliong salog.
“Tino ka sa mga masasabatan o maaagihan ta.”
Dacul cabisto si Tatay. Mala ngani ta dikit dikit, may catinuhan sa naaagihan mi. Mayo akong aram na kaiwal ni Tatay. Basta kaya magpaciencia, hasta kaya maggibo nin paagi na dae magkariribuk, ‘yan an paagi ni Tatay. Bako lang sa habo nia an kariribukan, dae sia nagtutubod na may maray ining kaaabtan.
Can nacabalio na kaming tulay, presco asin magayagaya an capalibutan. Hararayo an distancia can mga harong sa cada saro. Alagad cada harong na maagihan na may tawo sa luwas, nagpapaaram si Tatay,
“Makiagi po.”
Gabos kita nagbabaklay sa kanya-kanyang dalan. Naoogma ako ta sa aldaw na idto nakaibahan ko si Tatay sa sarong dalan minsan sa sakong pagbaklay. Nanudan ko ki Tatay an halaga can “moment” na nahiling mo an sarong lugar o nasumpungan mo an sarong tawo sa pag-agi ta sa kinaban. An nakagamot na sa sarong lugar lalo na an mga gurangan, masuerte sinda ta nakua ninda an saindang sadiring lugar. Kaya dapat kita magpaaram sa pag-agi ta.
Pina-enot ko si Tatay nin pirang metro. Mauka an dalan kaya sinisibot kaming maghanap nin patag na maaagihan. Narisa ko kun minsan kami nagkakasuruwayan sa inaagihan, mas sarama an inaagihan nia kesa sako. Kaya palan ta mas abante an pagmansay nia sa puedeng agihan. Apuera can posibleng agihan na nasa atubangan nia, sinususog nia an mga posibilidad na bakong gayong mauka.
Narisa ko man na may cusog pa an cada sicad sa pedal na garo baga aram na nia an saiyang padudumanan. Garo baga nahanap na nia an saiyang lugar asin pasiring na sia duman. Narisa nia man na maluya na an padalagan ko, kaya nangenot na sa iniisip ko.
“Duman na kita pahingalo.”
Halangcao na an aldaw. Mayong limpoy sa calangtadan na puedeng masirungan. Dikit an mga cahoy ta puro kaoomahan an nasa walang tangod dangan sa tuo. Solamente an nagkakapirang harong asin an dalan na inaagihan mi an nagputol sa surusurumpay na kahiwasan can oma.
Digdi ko nasabutan an paglamag can cabotan can hawak – magpahingalo. Asin aram na ni Tatay cun saen sia mapahingalo, sa baliong salog.
“Digdi na kita magpahingalo.”
Pagcadatong mi sa daga can ina ni Tatay, nagluya luya na kaming padalagan. Pasadit naman pati an dalan na samong inaagihan. Pinaenot ko na si Tatay. May harong kaming namamaanan sa eri-enotan lang. Mayong sabi sabi pero aram ko na kun pasaen an direccion can padudumanan mi. An harong harani sa daga ni Mama. Pagcatapos mabisto an cagsadiri can harong, pinadagos kami asin pinatucaw. Nagca-iristoryahan. Nagpacacan nin merindalan an cagharong. Naglawig an iristoryahan. Si Tatay madaling magin comfortable sa kaolay asin lugar. Narisa ko ki Tatay na may hararom na kamawotan na magconectar sa tawo asin lugar. Kaya madaling magin amigo o “fren,” siring can arapudan ninda can nagkakapirang cacontemporańo nia.
Halawig man si pig-agihan mi para macaabot sa baliong salog. Risado ko sa hangos ni Tatay na kaipuhan na nia nin pahingalo. Asin ogma ini na may kaolay. Mantang padagos an iristoryahan, an isip ko naenot na pauli sa banwaan ta halangkaw na an saldang. Hadit ako sa viaje mi pabalik. Pero nahiling ko an lalawgon ni Tatay, mayong kahaditan, campante sa sitwasyon, asin garo lang nasa harong. Duman na ako naogma, nagging campante asin nawara an kahaditan.
Si Tatay nasa baliong salog na, ogma na.
